تاثیر بازی‌ در رشد ذهنی کودکان موضوعی است که اهمیت آن اغلب نادیده گرفته می‌شود. بازی‌ها همیشه بخش مهمی از سفر پر فراز و نشیب کودکان بوده‌اند. وقتی صحبت از خاطرات کودکی می‌شود، همه‌ی ما بازی‌های مطابق با نسل خود را به خاطر می‌آوریم. این بازی‌ها می‌توانند در رشد کودکان و همچنین شکل‌گیری بخشی از هویت آنها بسیار تاثیرگذار باشند.

ممکن است به دلیل نگرانی از امنیت فرزندتان و آسیب دیدن او، یا نداشتن وقت، کم‌حوصلگی، درگیر بودن و… از زمان بازی با فرزندتان بکاهید. اما بهتر است کمی در این مسئله تجدید نظر کنید. در این مقاله، 10 مزیت کلیدی بازی در رشد ذهنی کودکان را بررسی می‌کنیم و پی می‌بریم که بازی‌ها نه تنها سرگرم‌کننده، بلکه در رشد ذهنی و جسمی کودکان بسیار حیاتی هستند.

حال با هم تعدادی از سوالاتی که قطعا تابحال در ذهنتان ایجاد شده را پاسخ می‌دهیم تا با آمادگی بیشتری به سمت بررسی تاثیر بازی‌ در رشد ذهنی کودکان برویم:

تاثیر بازی‌‌ در رشد ذهنی کودکان چیست؟

شاید این موضوع را ندانید. اما در وصف اهمیت بازی‌ها برای کودکان باید گفت که کمیسیون سازمان ملل متحد بازی‌کردن را به عنوان حق هر کودک به رسمیت شناخته است! البته دقت کنید وقتی از بازی صحبت می‌‌کنیم، مسلما منظورمان بازی‌های دیجیتالی و کامپیوتری نیست،بلکه تمامی بازی‌هایی هستند که جسم و ذهن کودک را درگیر می‌کنند. کودک را به فکر کردن و گشتن به دنبال راه‌حل وادار می‌کنند ، موجب فعالیت فیزیکی او شده و هیجان را در او بالا می‌برد. تمامی این موارد در رشد او تاثیر بسزایی دارند که در ادامه آن‌ها را بررسی خواهیم کرد.

آیا بازی‌ در افزایش ضریب هوشی کودک تاثیر دارد؟

قطعا همینطور است! بازی با اسباب‌بازی‌ها از نوزادی تا حدود سه‌سالگی ، نقش مهمی در مهارت‌های شناختی کودک از مسائل اطرافش ایفا می‌کند. بازی‌های مختلف، در بکارگیری توانمندی‌های ذهنی متنوع کودک بسیار کمک کننده هستند. در مبحث هوش‌های چندگانه، بازی‌هایی وجود دارند که به طور مداوم هوش تصویری ، هوش هیجانی ، هوش منطقی ، هوش زبانی ، هوش حرکتی و انواع مختلف آنها را تقویت می‌کنند. این مسئله مانند ورزش کردن مداوم و روزانه عضلات ذهن را تقویت می‌کند!

تاثیر بازی‌ها در رشد اجتماعی کودکان چیست؟

بازی‌ها و اسباب‌بازی‌هایی که در اختیار کودک خود می‌گذارید تاثیر بسیار بسیار بزرگی در شکل‌گیری هویت اجتماعی و رشد اجتماعی کودک دارد. کودک حین بازی کردن با بازیکنان دیگر تعامل برقرار می‌کند ، یاد می‌گیرد نوبت خود را رعایت کند ، خوب بشنود و خوب بیان کند ، هنگام باخت درست رفتار کند و… . اگر به مطالعه بیشتر در این زمینه علاقه دارید، حتما نقش عروسک‌ها در احساسات کودکان را بخوانید.

بازی‌ها چه تاثیری در رشد عاطفی کودک دارند؟

کودک حین بازی با احساسات متنوعی نظیر ترس ، غم ، شادی ، حسادت و… مواجه خواهد شد. قرار گرفتن در این شرایط به‌طور مکرر ، باعث شناخت کودک از احساسات درونی خود شده و به‌مرور از این تجربیات در زمینه مدیریت احساسات خود استفاده خواهد کرد.  

چه بازی‌هایی برای کودک فکری محسوب می‌شوند؟

پژوهشگران حوزه فلسفه و کودک معتقدند برای اینکه یک بازی به عنوان “بازی فکری” شناخته شود و در جهت رشد ذهنی کودک موثر باشد، باید موارد زیر را دارا باشد :

1. مسئله‌ای برای حل کردن داشته باشد که ذهن کودک را به چالش بیندازد.
2. دارای خلاقیت و ابتکار باشد.
3. بازی ،کودک را به یافتن الگوریتم بازی وادار کند.
4. حس رقابت را ایجاد کند.
5. موجب ارتباط و درک کودک از اشیاء ، کلمات ، اتفاقات و… باشد.
6. بازی ، کودک را مجاب به یافتن شباهت‌ها و تفاوت‌ها و مقایسه‌ی میان این دو نماید.
7. حواس پنج‌گانه (گفتاری ، شنیداری ، لمسی ، دیداری ، بویایی) را مورد هدف قرار دهد.
8. کودک را مجاب به تشخیص، ارزیابی و انتخاب کند.
9. حس همکاری ، اثرگذاری و مسئولیت‌پذیری را در او تقویت کند.
10. میزان یادگیری را در او افزایش دهد.

اگر نگران انتخاب بازی فکری مناسب برای فرزند خود هستید، در انتهای این مقاله تعدادی از بازی‌های مناسب را برای شما ذکر کرده‌ایم.

حال که متوجه اهمیت بازی‌های فکری در رشد ذهنی کودکان شده‌ایم و همچنین بازی‌های هدف را شناخته‌ایم، بیایید 10 مزیت کلیدی بازی در رشد ذهنی کودکان را با هم بررسی کنیم:

1-تقویت خلاقیت

بازی‌ها به کودکان اجازه می‌دهند تا مسیر خود را در دنیای تخیل و خلاقیت بیابند و در جهت ارتقا و بزرگتر کردن آن تلاش کنند. بازی‌های زیادی وجود دارند که از کودک می‌خواهند تخیل کنند و پاسخ دهند. این بازی‌ها معمولا نقشه راه را در دست کودک قرار می‌دهند و سپس از او می‌خواهند به وسیله الگوی ذهنی منحصربه‌فرد خود بازی را پیش ببرد یا برای آن پاسخی پیدا کند و ایده‌های جدید خلق کند.

2-بهبود مهارت‌های حل مسئله

کودک در سفر پر فراز و نشیب خود در دنیای کودکانه‌اش، با مسائل و چالش‌های مختلفی روبرو خواهد شد. توانایی مدیریت احساسات و حل مسئله مقوله‌های مهمی هستند که در این راه به او کمک شایانی خواهند کرد. بسیاری از بازی‌ها به کودک کمک می‌کنند که در مسیر پیدا کردن راه‌حل برای مسائل قرار بگیرند. ممکن است کودک در ابتدا سردرگم ، مضطرب یا دستپاچه شود. اما به‌مرور با تکرار این بازی‌ها او خواهد آموخت که باید به دنبال الگو باشد تا بتواند مسئله‌ای را حل کند. این راهکار موجب بهبود توانایی‌های او در مدیریت احساسات و حل مسائل به روش منحصربه‌فرد خودش خواهد شد.

3-افزایش تمرکز و توجه

این موضوع به‌وضوح قابل مشاهده است که کودکان نسل‌های جدید در زمینه تمرکز و توجه مشکلاتی دارند. در باب دلایل نقص توجه و تمرکز در کودکان میتوان به فعالیت‌هایی اشاره داشت که صرفا در جهت سرگرم کردن کودک و نه به چالش کشیدن ذهن او طراحی شده‌اند. فعالیت‌هایی که فقط یکی از حواس پنجگانه -به‌طور مثال دیداری- را هدف قرار دهند، در صورت تکرار کودک را دچار نقص توجه و تمرکز خواهند کرد. برای روشن‌تر شدن این منظور اجازه بدهید مثالی بزنیم؛

والدین امروزی به سبب شلوغ بودن زیاد و کمبود وقت  ، انیمیشنی را برای کودک می‌گذارند تا سرگرم شود. پخش انیمیشن برای کودک صرفا حس دیداری و شنیداری کودک را مورد هدف قرار می‌دهد، اغلب چیزی به کودک یاد نمی‌دهد و بیشتر در جهت سرگرم شدن او برنامه‌ریزی شده است. این فعالیت محض سرگرمی بلامانع است اما کودکی را تصور کنید که فقط و فقط مقابل چنین فعالیتی قرار گرفته، این کودک قطعا در مواجهه با مسائل چندگانه پیش‌روی خود مشکل توجه و تمرکز خواهد داشت .چرا که کودک یاد گرفته توجه خود را فقط معطوف به یک چیز کند و نمی‌تواند همزمان حواس خود را به‌کار بگیرد ، جنبه‌های مختلف را بررسی کند و به‌دنبال راه‌حل باشد.

تاثیر بازی در رشد ذهنی کودکان انکار کردنی نیست.بازی‌هایی موثر و مفید هستند که تمام حواس کودک را به‌کار می‌گیرند و نیاز به تمرکز دارند که تکرار آنها این مهارت را در کودک تقویت خواهد کرد.

4-رشد مهارت‌های اجتماعی

همانطور که قبلا گفتیم ، بازی‌ها در رشد اجتماعی کودک نقش بسیار موثری دارند. کودک شما با قرار گرفتن در بازی‌های گروهی می‌آموزد هم‌فکری کند ، تعامل داشته باشد و ارتباط را به خوبی یاد بگیرد و احساسات شخصی خود را دخیل نکند.

5-تقویت حافظه

بازی‌های زیادی وجود دارند که نیازمند حفظ قوانین، اطلاعات و الگوها هستند. این بازی‌ها کودک را مجاب می‌کنند تا با دقت گوش دهد و به‌خاطر بسپارد. تکرار این روند باعث کشف الگوی منحصربه‌فردی توسط کودک می‌شود که به کمک آن بتواند مسائل را به خوبی به یاد بیاورد و فراموش نکند، و در جهت اهداف خود از این مهارت کمک بگیرد.

6-بهبود مهارت‌های حرکتی

بازی‌هایی که به‌صورت فیزیکی و دستی کودک را درگیر می‌کنند، به او کمک می‌کنند تا بتواند به‌خوبی بین اعضای بدن خود مثل چشم و دست هماهنگی ایجاد کند. این بازی‌ها می‌توانند هوش هیجانی و حرکتی کودک را تقویت کرده و به او در جهت استفاده از آنها و شناخت خود در این زمینه کمک کنند.

7-افزایش اعتمادبه‌نفس

موفقیت در بازی‌ها حس برنده شدن و دستاورد را در کودک ایجاد می‌کند. این دستاورد اعتمادبه‌نفس او را تقویت می‌کند و حس رقابت را در او برمی‌انگیزد. همین موجب تلاش بیشتر او در جهت کسب موفقیت‌های بیشتر و اعتماد به خود و تقویت عزت‌نفس کودک خواهد شد.

البته باید توجه کنید که مرز بین عزت‌نفس و تکبر بسیار باریک است. شما باید این مرز را برای کودک خود تعیین کنید و همچنین مراقب رقابت‌طلبی بیش از حد که آرامش را از او سلب می‌کند باشید. با او صحبت کنید که بازی‌ها در جهت یادگیری و درک ما از مسائل مختلف طراحی شده‌اند نه اذیت ما!

8-یادگیری مدیریت احساسات

کودک حین بازی کردن ، با طیف وسیعی از احساسات برانگیخته شده خود روبرو خواهد شد. این مهم است که کودک بداند چطور باید با احساسات مختلف خود در این مواقع رفتار کند! بازی‌ها به کودکان در این زمینه کمک میکنند تا بتواند به‌درستی احساسات و هیجان خود را مدیریت کنند و شناخت خود را از این موضوع افزایش دهند.

9-تشویق تفکر انتقادی

بسیاری از بازی‌ها نیاز به تحلیل موقعیت و تصمیم‌گیری دارند. گشتن به دنبال منطق بازی و درگیر کردن ذهن کودک در باب تحلیلی و منطقی ، مورد دیگری است که تفکر انتقادی را در او پرورش می‌دهد. تکرار بازی‌های تحلیلی و منطقی، موجب افزایش توانایی کودکان از درک موقعیت و نقد اتفاقات خواهد شد.

10-افزایش خلاقیت زبانی

کودک در حین بازی، در موقعیت‌هایی قرار می‌گیرد که باید نظر خود را بیان کند ، ایده‌ی خود را توضیح دهد ، از خود دفاع کند ، سوالات خود را بپرسد و… . بازی‌های کلامی و نمایشی می‌توانند به خوبی مهارت‌های زبانی و بیانی کودک را تقویت کنند و در افزایش دایره لغات و بهبود فن بیان کودک موثر باشند.

پس از بررسی اهمیت و مزیت بازی‌ها در رشد ذهنی کودکان ، حال سوالی به‌وجود می‌آید که 

چه بازی‌های فکری مناسب کودک هستند؟

در مقوله تاثیر بازی‌ها در رشد ذهنی کودک موارد بسیاری برای مثال زدن وجود دارد. بسیاری از بازی‌های فکری از نسل‌ها قبل طراحی شده‌اند و همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرند. تمامی این بازی‌ها در جهت رشد  و پرورش کودک موثر خواهند بود. در اینجا مثالی از بهترین بازی های فکری کودکان آورده‌ایم که مطمئنا به گوشتان آشناست! :

• لگو
• بازی دوز
• بازی برج تعادل
• بازی دومینو
• مکعب روبیک
• پازل
• بازی فکری راز جنگل
• بازی اونو (Uno)
• بازی دینگو (Dingo)
• بازی مارپیچ
• خمیربازی
• سودوکو
• بازی حلقه هوش
• بازی پنتاگو

کلام آخر

به عنوان والدین ، در بحبوحه شلوغی‌های دنیای امروز، دغدغه شما برای پرورش و رشد فرزندتان به بهترین شکل قابل تحسین است. در میان تمامی این تلاش‌ها و دغدغه‌ها نباید تاثیر بازی در رشد ذهنی کودکان خود را نادیده بگیرید. 

هرچقدر که کمبود وقت دارید ، بخشی از آن را به کودک خود اختصاص دهید. برای یک کودک چیزی شیرین‌تر از دوستی و وقت گذراندن با والدین خود نیست. این محیط امن را برای او فراهم کنید، وقت بگذارید و صبوری کنید تا چیزی که ثمره زندگی خود میدانید به بهترین نحو به بار نشیند!